تسعیر نرخ ارز چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

اگر قصد شناخت یک کشور را داشته باشید قطعا ابتدا به سراغ اطلاعات اولیه‌ای مثل منطقه جغرافیایی آن کشور، زبان، جمعیت، مساحت، دین و پول ملی آن کشور می‌روید. با توجه به شرایط اقتصادی و منطقه جغرافیایی هر کشوری با واحد پولی مخصوصی به معاملات اقتصادی می‌پردازد. حال اگر معاملات بین دو کشور با واحد پولی مختلف انجام شود باید برای ثبت این مبلغ در دفاتر حسابداری کشور خود آن را به پول ملی خود تبدیل کنند. در اینجا ما به توضیح تسعیر نرخ ارز که مربوط به این مساله است می‌پردازیم.

تسعیر ارز چیست؟

در لغت نامه دهخدا تسعیر به معنی قیمت گذاری و نرخ نهادن می‌باشد. کلمه تسعیر در معاملات بین کشورها زمانی به کار می‌رود که دو واحد پولی بخواهد به یکدیگر تبدیل شود. هنگامی ‌که در شرکتی در داخل ایران همه دفاتر مالی به ریال باشد و بخواهد با شرکت دیگری با نرخ ارز خارجی مثل دلار و یورو و… به معامله بپردازد باید پول مبادله شده را به ریال تبدیل و سپس ثبت نماید، این تبدیل واحد پولی تسعیر ارز نامیده می‌شود. مثلا اگر شرکتی در ایران با شرکتی در انگلیس معامله کند در دفاتر حسابداری پول بدست آمده باید به ریال یا پول رایج مملکت ثبت شود.

معرفی نرم افزار: نرم افزار سامانه مودیان مالیاتی

پس بطور کلی نرخ تسعیر به معنی نرخ تبدیل دو واحد پولی که شامل نرخ برابری رسمی، قراردادی و… است می‌باشد و در فرایند تسعیر مورد استفاده قرار می‌گیرد بطوریکه نتایج حاصل این تبدیل با اثرات تغییرات نرخ ارز با باقی وجوهی که در این شرکت در جریان است هماهنگ باشد. تسعیر ارز را می‌توان به معنی تجدید ارزیابی در دارایی‌های ارزی بصورتی که ارزش دارایی‌های ارزی با نرخ‌های جدید مورد محاسبه قرار می‌گیرد نیز نامید.

تفاوت تبدیل ارز و تسعیر ارز

تفاوتی که بین تبدیل ارز و تسعیر ارز وجود دارد این است که تبدیل ارز یعنی دارایی بصورت واقعی واحد پولیش تغییر کند ولی در تسعیر ارز خود دارایی ثابت می‌ماند و تغییر نمی‌کند و فقط مبنای ارزیابی آن تغییر می‌کند. حسابداران شرکت‌ها با تسعیر ارز بررسی می‌کنند که این نرخ تغییرات ارز در عملیات مالی چه تاثیری داشته، آیا برای شرکت سود آور بوده یا زیانده. در واقع هدف اصلی تسعیر ارز نیز همین است تا شرکت‌ها بدانند چه اتفاقی برای میزان واقعی سود و زیان انها با تغییر نرخ ارز افتاده است.

کاربرد تسعیر ارز در معاملات

معاملاتی که در آنها تسعیر نرخ ارز به کار می‌رود:

• معاملاتی که در آنها دارایی‌هایی به فروش می‌رسد و یا بدست می‌آید و تسویه مالی بدهی‌ها بصورت ارز می‌باشد.

• وام‌ها و تسهیلاتی که تسویه آن‌ها قرار است بصورت ارز باشد.

• کالاها و خدماتی که مورد معامله قرار می‌گیرد و با ارز پرداخت می‌شود.

معرفی نرم افزار: ارسال صورتحساب به سامانه مودیان

چگونه تسعیر ارز باعث سود و زیان می‌شود؟

می‌دانیم که نرخ ارز ثابت نیست و دائما در نوسان است و به همین دلیل شرکت‌هایی که معاملات خود را با ارز انجام می‌دهند همواره ممکن است با سود و زیان درگیر باشند. برای مثال فرض کنید کالایی به یک کشور خارجی دوهزار دلار فروخته شده است و قیمت دلار در هنگام فروش ده هزار تومان باشد، اگر در هنگام دریافت پول قیمت دلار از ده هزار تومان بالاتر رفته باشد شرکت سود کرده است و اگر کمتر از 10 هزار تومان شود دچار ضرر شده است و به این افزایش یا کاهش درآمد سود و یا زیان ناشی از تسعیر می‌گویند.

نحوه محاسبه تسعیر نرخ ارز

تسعیر ارز بصورت روزانه، ماهانه و سالانه انجام می‌شود که 3 روش برای محاسبه آن‌ها وجود دارد:

• روش اول که ثبت ارز با یک نرخ ثابت می‌باشد

در این روش نرخ ارز در سال ثابت در نظر گرفته می‌شود و تمامی ‌معاملات شرکت با همان نرخ ثابت ثبت می‌شود و در پایان سال حسابداران با تسعیر مانده حساب‌ها سود و زیان را تعیین می‌نمایند. این روش نسبت به دو روش دیگر دقت کمتری دارد.

• روش دوم که ثبت دوره‌ای نرخ ارز متغیر می‌باشد

در این روش به جای نرخ ارز سالانه نرخ ارز بصورت ماهانه در گزارشات مالی ثبت می‌شود و در آخر هر ماه سود و زیان حاصل از تسعیر تعیین می‌گردد.

• روش سوم که ثبت نرخ ارز بصورت روزانه می‌باشد

در این روش نرخ نوسانات ارز بصورت روزانه ثبت می‌شود و در هر روز عملیات تسعیر نرخ ارز صورت می‌گیرد. این روش دقیق تر از دو روش قبلی است.

اقلامی‌که در آنها تسعیر نرخ ارز دیده می‌شود

• اقلام پولی مانند اوراق مشارکت، موجودی نقدی و سپرده کوتاه مدت که تغییر نرخ ارز می‌تواند باعث سود و زیان برای شرکت‌ها شود و تغییر نرخ تسعیر ارز موثر است.
• اقلام غیر پولی مثل کالاها، پیش پرداخت و بیعانه که تغییر نرخ تسعیر ارز در این‌ها موثر نیست.

تاثیر نرخ ارز در معاملات شرکت‌ها و نحوه عملکرد تسعیر ارز

اگر شرکتی وارد کننده و پرداختی‌هایش به ارز باشد با افزایش نرخ ارز دچار ضرر می‌شود، ولی اگر کشور صادراتی باشد با افزایش نرخ ارز سود می‌کند و بر عکس. برخی بانک‌ها نیز با کشورهای خارجی مراوداتی دارند و بر همین اساس اغلب دارایی‌های ارزی نیز دارند و هنگام افزایش نرخ تسعیر منتفع می‌شوند، حال اگر بدهی ارزی آنها از دارایی‌های ارزیشان بیشتر باشد با افزاش نرخ تسعیر دچار ضرر می‌شوند و برعکس.

برخی بانک‌ها دارایی‌های ارزی در خارج از کشور دارند که بلوکه شده است که بانک‌ها سود و زیانی از آنجا برای خود تعیین می‌کنند. با تغییر نرخ تسعیر ارز مبلغ بلوکه شده سود و زیانی را به صورت دفتری برای آنها بوجود می‌آورد که این ما بالتفاوت قابل توزیع نیست اما وضعیت بانک‌ها را از لحاظ ترازنامه‌ای تحت تاثیر قرار می‌دهد، مخصوصا بانک‌هایی که ذخیره ارزی بصورت مازاد دارند بیشتر تحت تاثیر این نرخ تسعیر قرار می‌گیرند.